Enrico Fermi Sözleri ve Hayatı

Enrico Fermi, İtalyan fizikçi. En çok Chicago Pile-1 (ilk nükleer reaktör) ile ilgili çalışmaları ve kuantum teorisi, nükleer ve parçacık fiziği ve istatistiksel mekanik alanlarına katkıları ile tanınır.

İlk nükleer reaktörün tasarımını yapan kişidir. Parlak bir öğrenciydi, henüz 21 yaşındayken Pisa Üniversitesi'nden fizik doktoru unvanını aldı. Fermi nükleer enerjinin kullanımı ile ilgili birkaç patent sahibi olmuştur ve indüklenmiş radyoaktivite üzerine çalışmaları sırasında kullandığı nötron bombardımanı tekniği ve uranyumötesi elemenlerin keşfi sayesinde 1938 Nobel Fizik Ödülü'nü kazanmıştır. Hem teorik hem deneysel alanda başarılı olan sayılı fizikçiden biridir.

Fermi, ilk olarak istatistiksel mekanik alanına katkıda bulunmuştur. Wolfgang Pauli, 1925 yılında dışlama ilkesini dünyaya duyurduktan sonra Fermi bu prensibi ideal gazlara uyarlayarak bir makale yazmıştır. Bu istatistiksel formüle bugün Fermi-Dirac istatistiği denmektedir. Dışlama ilkesine uyan parçacıklara "fermiyon" adı verilmiştir. Daha sonra Wolfgang Pauli enerjinin muhafazası ilkesi uyarınca elektron ile birlikte beta bozunması sırasında yayılan yüksüz bir parçacığın varlığını ortaya atmıştır. Fermi bu fikri benimsemiş ve varlığı ortaya atılan bu parçacığı kapsayan ve buna "nötrino" adını veren bir model oluşturmuştur. Daha sonra Fermi'nin etkileşimi ve zayıf etkileşim adları verilen bu teori doğanın dört temel güçlerinden birini tanımlamıştır. Radyoaktiviteyi yeni keşfedilen nötronlarla tetikleyen deneyler sonucunda Fermi yavaş nötronların hızlı olanlara göre daha hızlı yakalandığını bulmuştur ve bunu tanımlamak için Fermi yaş denklemini ortaya atmıştır. Toryum ve uranyumu yavaş nötronlarla bombardıman ettikten sonra Fermi yeni elementler keşfettiği kanısına varmıştır ve bu buluşu için Nobel Ödülü'nü kazanmıştır. Ancak daha sonradan bu yeni elementlerin fizyon ürünleri olduğu ortaya çıkarılmıştır.

Fermi Yahudi olan karısı Laura'yı etkileyen yeni İtalyan Irk Yasaları nedeniyle 1938 yılında İtalya'yı terk etmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında Manhattan Projesi üzerinde çalışmak için Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etmiştir. Fermi, 2 Aralık 1942 günü kritik hale gelerek ilk yapay ve kendi kendine devam eden nükleer zincir reaksiyonunu gösteren Chicago Pile-1 reaktörünü dizayn ve inşa eden takımın başkanlığını yapmıştır. 1943 yılında Oak Ridge, Tennessee'de bulunan X-10 Grafit Reaktörü kritik hale geldiği anda orada bulunan Fermi Hanford Site'taki B Reaktörü'nün kritik hale gelme anında da orada bulunmuştır. Los Alamos'ta Edward Teller ve Hans Bethe'ın termonükleer "Süper" bombası üzerinde çalışan F Bölüğü'nü yönetti. 16 Temmuz 1945'teki Trinity testinde Fermi metodunu kullanarak bombanın verimini tahmin etti.

Savaştan sonra Robert Oppenheimer yönetiminde Genel Danışma Komitesi'nde çalıştı. Bu komite, Atom Enerjisi Komisyonu'na nükleer ve politika konularında öneriler verdi. 1949 Ağustosunda ilk Sovyet fizyon bombasının patlatılmasından sonra Fermi hidrojen bombasının geliştirilmesine ahlaki ve teknik nedenlerden dolayı karşı çıktı. 1954'teki davada Robert Oppenheimer adına ifade vererek onun güvenlik yetkisinin iptal edilmesine yol açan bilim adamlarının arasındaydı. Fermi parçacık fiziği alanında pion ve müonlara yönelik önemli çalışmalar yaptı ve kozmik ışınların maddenin yıldızlararası uzayda manyetik alanlar tarafından hızlandırılması ile ortaya çıktığını tahmin etti. Fermi'nin adına birçok ödül, kavram ve enstitü kurulmuştur. Enrico Fermi Ödülü, Enrico Fermi Enstitüsü, Fermi Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı, Fermi Gamma Işını Uzay Teleskopu, Enrico Fermi Nükleer Üretim İstasyonu ve sentetik element fermium bunların arasındadır.

Fermi 53 yaşında Chicago'daki evinde mide kanserinden öldü ve Oak Woods Mezarlığı'na gömüldü.

Enrico Fermi'nin Etkileri ve Mirasları
Fermi başarıları için çeşitli ödüller aldı. Bunlar; 1926'da Matteucci Madalyası, 1938'de Nobel Fizik Ödülü, 1942'de Hughes Madalyası, 1947'de Franklin Madalyası ve 1953'te Rumford Ödülü idi. 1946'da Manhattan Projesi'ne katkıları için Başarı Ödülü'nü aldı. Floransa'daki Santa Croce Bazilikası birçok sanatçı, bilim adamı ve önemli ismin yanında Fermi için de bir plak bulundurmaktadır. 1999'da Time dergisi Fermi'yi 20. yüzyılın en önemli 100 insanından biri olarak nitelendirdi. Fermi hem deneysel hem teorik alanda başarı sahibi olan nadir fizikçilerden biriydi. Fizik tarihçisi C. P. Snow "Fermi eğer birkaç yıl önce doğsaydı, Ernest Rutherford'ın atom çekirdeğini, Niels Bohr'un da hidrojen atomu teorisini keşfedebilirdi. Eğer bu abartma gibi duyuluyorsa Fermi ile ilgili her şey abartma gibi duyulur."

Fermi ilham veren bir öğretmen olarak tanınıyordu ve detaya, basitliğe ve derslerini özenle hazırlamasına verdiği dikkat takdir topluyordu. Daha sonra ders notları kitap haline getirildi. Makale ve defterleri bugün Chicago Üniversitesi'ndedir. Victor Weisskopf Fermi'nin "her zaman en basit ve direkt yolu seçtiğini ve karmaşayı en aza indirgediğini" yazmıştır. Fermi'nin başarı ve yeteneği, mümkün olanın takdiri ile kendi zekasından geliyordu. Karmaşık teorileri sevmezdi ve matematikte çok iyi olmasına rağmen iş daha basit yapılabilecekse bunu hiç kullanmazdı. Başkalarının kafasını karıştıracak problemlere hızlı ve doğru cevaplar bulmasıyla ünlüydü. Daha sonra bu "Fermi metodu" olarak öğretilmeye başladı.

Fermi Alessandro Volta'nın laboratuvarındaki çalışmaları sonucunda elektriğin nasıl kullanılabileceği hakkında hiçbir fikri olmadığını söylerdi. Fermi genellikle nükleer enerji ve nükleer silahlar üzerine çalışmaları ve ilk nükleer reaktörün oluşturulması ve ilk atom ve hidrojen bombalarının geliştirilmesi ile hatırlanmaktadır. Bilimsel çalışmaları zamana meydan okumuştur. Bu beta bozunması teorisini, çizgisel olmayan sistemleri, yavaş nötronların etkilerini, pion-nükleon çarpışmalarını ve Fermi-Dirac istatistiklerini kapsar. Bir pionun temel bir parçacık olmadığı tahmini quark ve leptonların keşfinin yolunu açmıştır.

Enrico Fermi'nin adının verildiği şeyler
Birçok şeye Fermi'nin adı verilerek onurlandırılmıştır. Bunların arasında 1974 yılında adı değiştirilen Batavia, İllinois'teki Fermilab parçacık hızlandırıcısı ve 2008'de adı verilen Fermi gamma ışını teleskopu bulunur. Newport, Michigan'da ve Trino Vercellese, İtalya'da üç adet nükleer reaktöre, ayrıca Arjantin'deki RA-1 Enrico Fermi araştırma reaktörüne adı verilmiştir. 1952'de İvy Mike nükleer testinin kalıntılarından çıkarılan sentetik bir elemente fermium adı verilmiştir. Bu element einsteinium'dan sonra gelir ve ikisi birlikte keşfedilmiştir. 1956'dan beri ABD Atom Enerjisi Komisyonu en yüksek ödülünü Fermi Ödülü olarak adlandırmıştır. Bu ödülü Otto Hahn, Robert Oppenheimer, Edward Teller ve Hans Bethe gibi tanınmış bilim adamları almıştır.